Tiêu khô, đặc sản nổi tiếng của vùng quê Quảng Trị

Cây hồ tiêu được người Pháp đưa vào trồng tại Quảng Trị từ cuối thế kỷ 19 đến đầu thế kỷ 20 và tiếp tục được duy trì phát triển từ năm 1940 cho đến nay. Về mặt năng suất và sản lượng, Quảng Trị không có lợi thế phát triển cây hồ tiêu. Tuy nhiên, qua thời gian đã chứng minh được “giá trị đặc biệt” của hạt tiêu Quảng Trị khi được các doanh nghiệp xuất khẩu đánh giá rất cao, được nhiều người trong nước và trên thế giới biết đến. Hồ tiêu Quảng Trị không chỉ đều đẹp, hạt chắc mà còn mê hoặc lòng người bởi vị thơm, cay nồng và đậm đà hương vị hơn so với tiêu được trồng ở các vùng khác. Và điều khiến tiêu trở thành loại gia vị được yêu thích trên toàn thế giới chính là đóng góp trong ẩm thực.
Khám phá những món ngon của mảnh đất Quảng Trị, đa phần trong các vị của món ăn thì cay là một vị thật đặc biệt, bởi nó kích thích và đem lại cảm xúc cho vị giác nhiều nhất. Với nhiều người, bữa ăn không có chút hương cay thì thật nhạt nhẽo và vô vị. Không cầu kỳ trong giai đoạn chế biến, chỉ cần đập vỡ lớp vỏ bé xíu rắn rỏi, hương vị cay nồng của tiêu sẽ xộc thẳng vào đánh thức giác quan người dùng, làm tỏa hương những món ăn tưởng chừng đã nhạt. Tùy vào sở thích ăn uống cũng như khẩu vị mà mỗi người sẽ có cảm nhận riêng về tiêu Quảng Trị nhưng chắc chắn những món ăn được tẩm ướp một chút bột tiêu sẽ mang đến sự trải nghiệm mới lạ về vị giác của người thưởng thức. Vì vậy, hạt tiêu từ lâu đã được sử dụng để thêm hương vị cho thực phẩm, giúp cho món ăn thơm ngon hơn.
 Bên cạnh đó, nó còn giúp điều trị nhiều bệnh về tiêu hóa, ngăn ngừa ung thư, giúp cơ thể hấp thụ các chất dinh dưỡng hiệu quả, rất tốt cho sức khỏe người sử dụng. Có hai loại tiêu là hạt tiêu trắng và hạt tiêu đen. Hạt tiêu trắng được sơ chế từ những hạt tiêu chín ngâm nước vài ngày cho đến khi xát tiêu tróc vỏ ngoài thành màu trắng. Tiêu trắng có thể giã nát hoặc tán bột để làm gia vị, làm thuốc. Còn tiêu đen là hạt tiêu phơi hay sấy khô thành màu đen. Có thể làm thuốc giảm chướng bụng và các bệnh về lá lách, bạch biến, đau lưng, ợ hơi, liệt, sốt mãn tính. Hạt tiêu đen có thể chữa nhiều bệnh hơn hạt tiêu trắng. Hiện nay, sản phẩm mang chỉ dẫn địa lý “Hạt tiêu Quảng Trị” được sản xuất tại các huyện Cam Lộ, Gio Linh, Vĩnh Linh và Hướng Hóa với diện tích khoảng trên 2000 ha, năng suất đạt từ 1,0 – 1,2 tấn/ha.
Với nhiều công dụng tốt nên từ thế kỷ 18, trong tác phẩm nổi tiếng “Phủ biên Tạp lục”, nhà bác học Lê Quý Đôn đã nhắc đến tiêu Quảng Trị như một sản vật nổi tiếng, được nhiều thương lái nước ngoài tìm đến thu mua sản vật này và xem đó là “vàng đen”. Với điều kiện thời tiết, khí hậu khắc nghiệt của Quảng Trị đã làm cho hạt tiêu ở đây vỏ mẩy, hạt chắc, cay và thơm nồng. Cây tiêu được trồng trên cây choái sống, người trồng tiêu chỉ sử dụng nguồn phân bón hữu cơ, chăm sóc theo kiểu truyền thống nên đã tạo ra cho hồ tiêu Quảng Trị một tính chất khác biệt. Dung trọng của tiêu khô đạt trên 600 gam/lít (hạt tiêu đặc) tiêu cay hơn và thơm hơn những nơi khác. Thế nên, mỗi lần xuất khẩu ra nước ngoài, “vàng đen” Quảng Trị rất được bạn hàng ưa chuộng, mua với giá cao hơn các nơi khác nhiều lần. Và cho đến nay, hạt tiêu vùng đất Quảng vẫn là sản phẩm tạo được danh tiếng trên thị trường trong và ngoài nước.
Ai đã một lần đến Quảng Trị, ít nhiều đều được nếm thử hương vị cay nồng của tiêu khô khi thưởng thức văn hóa ẩm thực của những con người nơi đây. Một điểm chung rất dễ nhận ra chính là những món ăn ngon ở bất kỳ vùng quê nào trên mảnh đất miền Trung đầy nắng gió đều không thể thiếu hương vị nồng cay của hạt tiêu khô, điều này đã tạo nên vị ngon riêng biệt, độc đáo không hòa lẫn với nơi nào khác. Cái cay của tiêu xét ra rất dịu dàng, bởi nó thật đằm, nhưng dữ dội và âm ỉ. Nó không đập mạnh vào vị giác ngay từ đầu như gừng, cũng không cay xộc như mù tạt, không nóng rẫy như ớt. Khi mới ăn, có thể người ta chưa cảm nhận vị cay của tiêu, nhưng ăn hết món mới thấy bụng ấm nồng và cảm giác cay bỏng nơi cổ họng. Cái cay của tiêu là kiểu cay không chữa được, chỉ có thể chờ nó dịu vợi đi cùng thời gian.
Vị cay của tiêu, dù cho với bất cứ món ăn nào, cũng sẽ thật vừa, đủ làm thông khoang mũi kèm mùi hương dễ chịu lan tỏa trong vòm họng. Món tẩm, ướp mà thiếu một chút tiêu thì sẽ khiến người chế biến phải “áy náy”, vì món ăn sau khi hoàn thành sẽ không dậy hương vị. Món xào hay bát canh, tô cháo nóng mà không có ít tiêu xanh rắc lên thì cũng đâm ra nhạt nhòa. Đặc biệt trong ẩm thực Việt, có những món kho đã mặc định luôn là phải dùng tiêu. Cá kho tiêu, thịt kho tiêu, thấy thì đơn giản vậy, nghe tên thì bình thường vậy, mà chế biến lỡ tay nêm nếm không đúng vị là cũng mất hương, ăn vào cứ nhàn nhạt. Sự đậm đà ấy là kết tinh của nhiều loại gia vị đặc trưng, mà trong đó tiêu là một thành phần không thể thiếu.
Tiêu Quảng Trị không chỉ là sản vật định danh của vùng quê giàu truyền thống cách mạng mà nó đã trở thành một phần “hồn cốt” trong cuộc sống của con người Quảng Trị. Nghề trồng tiêu ở Quảng Trị ngoài mục đích kinh tế còn mang đậm giá trị về văn hóa và du lịch. Tiêu không chỉ là đặc sản địa phương mà còn là món quà độc đáo với khách du lịch gần xa khi đến du lịch Quảng Trị. Nếu có dịp du lịch Quảng Trị, hãy ghé qua vườn tiêu để trải nghiệm và cảm nhận nét đặc sắc của nghề trồng tiêu nơi đây và đừng quên mang tiêu về làm quà cho người thân và bạn bè.