Quảng Trị: Công tác quy hoạch xây dựng Nông thôn mới là bước chuyển động khai thông quan trọng và ý nghĩa

       Công tác quy hoạch xây dựng NTM ở Quảng Trị được đánh giá theo 2 giai đoạn. Giai đoạn 2011-2020: Đối với quy hoạch cấp xã, có 8 xã chỉ đạo điểm của tỉnh được Viện Quy hoạch và Thiết kế nông nghiệp tiến hành lập quy hoạch (gồm: xã Mò Ó, huyện Đakrông; xã Thuận, huyện Hướng Hóa; xã Triệu Trạch, huyện Triệu Phong; xã Hải Thượng, huyện Hải Lăng; xã Cam Thủy, huyện Cam Lộ; xã Vĩnh Lâm, Vĩnh Thạch, huyện Vĩnh Linh; xã Hải Lệ, thị xã Quảng Trị) và được UBND tỉnh phê duyệt; đối với quy hoạch của các xã còn lại do UBND cấp huyện phê duyệt. Bên cạnh công tác lập quy hoạch, UBND tỉnh đã phân bổ kinh phí cho công tác cắm mốc chỉ giới quy hoạch (kinh phí 50 triệu đồng/xã), công tác xây dựng đề án quy hoạch NTM (kinh phí 15 triệu đồng/xã). Trong giai đoạn 2011-2020, có 117/117 xã đã hoàn thành công tác quy hoạch NTM. Đối với quy hoạch cấp huyện: Theo tiêu chí quy hoạch đối với huyện NTM (tại Quyết định 558/QĐ-TTg ngày 05/4/2016 của Thủ tướng Chính phủ), trên địa bàn tỉnh chỉ có huyện Cam Lộ triển khai xây dựng quy hoạch vùng huyện và đã được UBND tỉnh phê duyệt (Quyết định số 3129a/QĐ-UBND ngày 18/11/2019).
      Giai đoạn 2021-2025, Quy hoạch cấp xã: Đồ án quy hoạch xây dựng NTM của xã giai đoạn 2011-2020 đã hết hạn quy hoạch; hiện nay các địa phương đang triển khai lập quy hoạch chung xây dựng xã (đối với các xã phấn đấu đạt chuẩn nông thôn mới) và lập quy hoạch chi tiết trung tâm xã/ điểm dân cư mới (đối với các xã phấn đấu đạt chuẩn NTM nâng cao). Về nguồn kinh phí, hiện nay một số huyện đã chủ động bố trí ngân sách cấp huyện để triển khai quy hoạch của các xã; trong năm 2022, UBND tỉnh đã bố trí nguồn sự nghiệp ngân sách Trung ương của Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng NTM cho 9 xã phấn đấu đạt chuẩn, đạt chuẩn nâng cao để lập mới quy hoạch, với mức hỗ trợ là 100 triệu đồng/xã (Quyết định số 2504/QĐ-UBND ngày 28/9/2022). Riêng công tác quy hoạch cấp huyện: Thực hiện tiêu chí quy hoạch nhằm phấn đấu có thêm 4 huyện đạt chuẩn NTM và 1 huyện NTM kiểu mẫu; hiện nay các huyện Vĩnh Linh, Hải Lăng, Triệu Phong đã được UBND tỉnh phê duyệt nhiệm vụ, phê duyệt dự toán quy hoạch xây dựng vùng huyện và bố trí kinh phí triển khai quy hoạch; riêng huyện Gio Linh mới chỉ được UBND tỉnh phê duyệt nhiệm vụ quy hoạch xây dựng vùng huyện. Và thực tế, trải qua thực tiễn, chắc rằng công tác quy hoạch NTM sẽ không tránh khỏi những tồn tại, vướng mắc. Về vấn đề này, ông Nguyễn Thanh Hải - Giám đốc Sở Xây dựng Quảng Trị cho biết: Đối với các huyện, xã dự kiến phát triển thành đô thị, việc lập quy hoạch phát triển đô thị thực hiện theo pháp luật về quy hoạch đô thị và các quy chuẩn, tiêu chuẩn của đô thị. Tuy nhiên, khi thực hiện quy hoạch phát triển đô thị thì các xã đều đã có quy hoạch chung xây dựng NTM được duyệt. Do đó, việc quản lý quy hoạch, xây dựng phát triển NTM có sự mâu thuẫn với quá trình phát triển đô thị. Hiện nay không có công cụ quản lý riêng cho các khu vực đang trong quá trình đô thị hóa này.
      Việc xây dựng NTM tại các xã, các huyện dự kiến phát triển đô thị sẽ góp phần rất quan trọng, là bước đệm trong quá trình đô thị hóa. Tuy nhiên, việc thực hiện xây dựng NTM không phù hợp sẽ gây đầu tư lãng phí, không thích ứng với định hướng đô thị hóa trong tương lai. Hiện nay, đang thiếu các cơ chế, chính sách phát triển phù hợp cho các địa phương trong thời kỳ chuyển giao này. Đối với các xã thực hiện đô thị hóa ngay thì việc thực hiện xây dựng NTM là không phù hợp. Đối với các xã chuẩn bị lên đô thị (giai đoạn ngắn hạn), rất cần được định hướng phát triển nhằm mục tiêu vẫn phát triển kinh tế, sử dụng đất đai hiệu quả, có sự chuẩn bị cho việc lên đô thị; việc xây dựng NTM là cần thiết tuy nhiên, cần có sự gắn bó mật thiết với quá trình đô thị hóa tránh đầu tư lãng phí. Các dự án cho xây dựng NTM cần có sự kế thừa khi phát triển lên đô thị, do đó quá trình này cần có các cơ chế, chính sách phát triển phù hợp như chuyển đổi nghề, đào tạo nhân lực, thích ứng dần thói quen sinh hoạt, liên kết cộng đồng… sẵn sàng cho nâng cấp lên đô thị. Đối với các xã có định hướng lên đô thị, nhưng trong giai đoạn dài hạn thì việc xây dựng NTM là phù hợp cho giai đoạn phát triển trước mắt. Cần ưu tiên đầu tư các dự án xây dựng NTM có sự kế thừa khi phát triển lên đô thị. Việc xác định rõ dự án ưu tiên đầu tư để đạt tiêu chí xã NTM, huyện NTM trước mắt nhưng có tính hiệu quả, kế thừa khi phát triển lên đô thị còn gây nhiều lúng túng cho các địa phương. Một số xã nằm trong vùng quy hoạch các Khu dịch vụ du lịch, Khu kinh tế cũng gặp khó khăn, chồng chéo trong thực hiện quy hoạch xây dựng NTM và quy hoạch xây dựng các khu chức năng. Nếu dựa trên quy hoạch các khu chức năng thì số vốn đầu tư quá lớn, địa phương không đủ tiềm lực để thực hiện nhưng không thể cấp đất, giao đất xây dựng trái với quy hoạch… ảnh hưởng đến việc đầu tư xây dựng cơ sở hạ tầng trên địa bàn.
      Về việc triển khai công tác lập quy hoạch xây dựng nông thôn (đặc biệt về nội dung đồ án quy hoạch xây dựng nông thôn): Nhìn chung công tác quy hoạch của các xã đã tuân thủ theo các quy định hiện hành. Tuy nhiên, đồ án quy hoạch của một số xã còn rập khuôn, chất lượng chưa cao, tính khớp nối, liên kết của các hồ sơ quy hoạch còn thấp, năng lực của một số đơn vị tư vấn còn hạn chế, vai trò của người dân, cộng đồng trong tổ chức, quản lý lập quy hoạch chưa phát huy cao; Tiến độ triển khai ban hành quyết định quản lý quy hoạch xây dựng NTM của từng xã còn chậm, nhiều xã đến năm 2018 mới được ban hành, do đó khó khăn trong công tác quản lý. Hầu hết các đồ án quy hoạch xây dựng xã NTM giai đoạn 2021 – 2020 đều lập theo Thông tư số 09/2010/TT-BXD ngày 4/8/2010 của Bộ Xây dựng và có bổ sung một số nội dung về quy hoạch sản xuất, quy hoạch sử dụng đất được quy định trong Thông tư liên tịch số 13/2011/TTLT-BXD-BNNPTNT-BTN&MT. Các đồ án thiếu tính liên kết vùng trong các mặt tổ chức sản xuất, xây dựng hạ tầng khung, xây dựng NTM gắn với phát triển đô thị, công nghiệp, tiểu thủ công nghiệp trên địa bàn cấp huyện. Nhìn chung, các đồ án quy hoạch xây dựng xã nông thôn chỉ mới đáp ứng được yêu cầu trước mắt, chưa đáp ứng được yêu cầu phát triển lâu dài trên địa bàn xã.
      Việc lập quy hoạch xây dựng vùng huyện đối với các huyện NTM: Đồ án quy hoạch xây dựng vùng huyện chủ yếu được triển khai trên cơ sở hướng dẫn tại Luật Xây dựng 2014, Nghị định số 44/2015/NĐ-CP của Chính phủ và Thông tư số 12/2016/TT-BXD của Bộ Xây dựng. Tuy nhiên, sự lồng ghép với Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng NTM giai đoạn 2016-2020 chưa được đề cập. Chính vì vậy, phần lớn các đồ án đã triển khai chưa thể hiện hoặc thể hiện mờ nhạt nội dung này. Để khắc phục những tồn tại trên, theo ông Nguyễn Thanh Hải, thời gian tới quy hoạch chung xây dựng NTM cần có sự điều chỉnh, nhấn mạnh nội dung kiến trúc cảnh quan; trong đó chú trọng đến bảo tồn, chỉnh trang các không gian làng xã vốn có trước đây, hạn chế can thiệp làm biến đổi tự nhiên; Ban hành các hướng dẫn, văn bản luật có liên quan thống nhất các nội dung trong đồ án quy hoạch xây dựng vùng huyện đáp ứng Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng NTM, các yêu cầu xây dựng NTM phù hợp với quá trình đô thị hóa, lập đồ án quy hoạch xây dựng vùng huyện theo hướng tích hợp đa ngành. Điều chỉnh định mức kinh phí lập quy hoạch vùng huyện theo hướng nâng cao tạo điều kiện cho các đơn vị, tổ chức liên quan tiến hành lập đồ án quy hoạch vùng huyện đảm bảo chất lượng theo xu thế tích hợp. Hoàn chỉnh hệ thống văn bản pháp luật về NTM, tạo thuận lợi cho việc triển khai lập đồ án quy hoạch vùng huyện, quy hoạch chung xây dựng xã cho giai đoạn tiếp theo, đồng thời tiếp tục hoàn thiện quy chế quản lý xây dựng theo quy hoạch đảm bảo chặt chẽ, tăng cường tính tự chủ cho chính quyền địa phương và cộng đồng…